به گزاش مشرق، در طول یک‌ماه گذشته بازار بورس و اوراق بهادار تهران پس از یک کورس صعودی تمام‌عیار وارد مرحله‌ای از تعادل یا شاید نوسان‌های همزمان مثبت و منفی شده است. این بازار در بازه سه‌ماهه منتهی به اواخر اردیبهشت با ثبت رقم خیره‌کننده بازدهی ۲۰۰درصدی، بسیاری از سرمایه‌گذاران و فعالان را با سودهای کلان مواجه کرد. طی چنین سودهایی که در بازه زمانی مذکور حتی با خرید سهام زیان‌ده نیز به‌دست می‌آمد، اعتمادبه‌نفس معامله‌گری و تحلیلگری حتی به تازه‌واردان هم منتقل شد. درنهایت اما در یک‌ماه گذشته نوسانات منفی در دل بازار سهام جا خوش کردند.
البته هرچند روند بازار صعودی بوده و روز گذشته شاخص به سقف یک میلیون و ۱۵۰هزاری نیز رسیده، اما در طول یک‌ماه منتهی به خرداد، شاخص ۱۶ روز را با منفی‌ها سر کرده است. در این مدت بسیاری از سهامداران یا ضررهای هنگفتی دیده‌اند یا روند کسب سودشان با کندی قابل‌توجهی روبه‌رو شده و شیرینی سودهای چندماه گذشته را از آنها گرفته است. خروج هزارمیلیارد تومان پول توسط حقیقی‌ها از بازار طی پنج روز معاملاتی اخیر موید همین نکته است که منفی‌های بازار عده‌ای را مجبور به خروج از بازار کرده است.
بیشتر بخوانید:
بزخری سهام عدالت در بانک‌ها
گزارش مجلس از تخلفات در روند واگذاری‌ها در دولت روحانی
مشخص است حضور بلندمدت و موفقیت‌آمیز در بازار نیازمند تخصص و مهارت بسیار بالایی است، در غیر این صورت نتیجه همانی می‌شود که می‌بینیم؛ عده‌ای با مثبت‌ها می‌آیند و با منفی‌ها می‌روند. ازهمین‌رو یکی از مواردی که همه کارشناسان مالی و قدیمی‌های بازار سرمایه بر سر آن توافق دارند، این است که برای کنترل رفتارهای هیجانی غیرحرفه‌ای‌ها و تازه‌واردهای بازار سرمایه، بهتر است این افراد تا زمانی که اطلاعات تخصصی و آموزش کافی دریافت نکرده‌اند، به‌جای سرمایه‌گذاری مستقیم و اقدام به خرید و فروش مستقیم سهام، از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری که به‌نوعی شرکت با واسطه در بازار سهام تلقی می‌شود، سرمایه‌گذاری کنند. این موضوع در کنار کنترل رفتارهای هیجانی تازه‌واردها که به‌نوعی روندهای آتی بازار سرمایه را نیز دچار نوسان می‌کند، به خود آنان نیز کمک خواهد کرد بیشترین سود را از بازار سرمایه کسب کنند، چراکه الگوی کارکردی صندوق‌های سرمایه‌گذاری تهیه یک سبد متنوعی از سهام است.
براساس بررسی‌های گزارش پیش‌رو، درحال حاضر در بازار سهام تهران ۲۰۳ صندوق در هفت رسته فعالیت می‌کنند. شیوه فعالیت این صندوق‌ها به این شکل است که تازه‌واردهای بازار سرمایه و غیرحرفه‌ای‌ها که وقت یا اطلاعات کافی از حضور در بازار نداشته، می‌توانند با مراجعه به این صندوق‌ها و خریداری واحدهای آنها به طرق مختلف سودهای متفاوتی را کسب کنند. در این گزارش مفصلا درمورد هر هفت نوع صندوق فعال در بازار سرمایه ایران صحبت شده است. طبق آنچه در ادامه، بحث خواهد شد، صندوق‌های سهامی برای ریسک‌پذیرها، صندوق‌های درآمد ثابت برای ریسک‌گریزها و صندوق‌های مختلط برای ریسک متوسط‌ها، گزینه‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری است.
از سوی دیگر، پیگیری تحرکات این صندوق‌ها می‌تواند روند شناسایی خوبی تلقی شود؛ به این صورت که میزان پول نقد صندوق‌ها نشان خواهد داد که آنها در آینده‌ای نه‌چندان دور در جایگاه فروشنده خواهند بود یا خریدار که هرکدام از این دو موقعیت با توجه به دارایی بسیار بالای صندوق‌ها، تعیین‌کننده مثبت‌ها و منفی‌های بازار می‌شود. در یک‌سال اخیر و تا ۲۰/۳/۹۹ صندوق‌های سهامی به‌طور میانگین با ۲۹۳درصد بازدهی بیشترین سود را نصیب سرمایه‌گذاران خود کرده و بعد از آن صندوق‌های مختلط با ۱۷۸درصد و درآمد ثابت‌ها با ۳۸درصد قرار دارند. درحال‌حاضر ارزش دارایی‌های تمامی صندوق‌ها در حدود ۲۵۵ هزار میلیارد بوده که رقم قابل‌توجهی است. در این گزارش «فرهیختگان» با بررسی ریز جزئیات بخش‌های مهم هر صندوق در هر دسته از انواع صندوق‌ها، صندوق‌های گروه؛ سهامی، مختلط و درآمد ثابت را به افراد مختلف پیشنهاد می‌دهد.
یک ضرورت فراموش‌شده در سرمایه‌گذاری ایرانی‌ها
با توجه به اهمیت حفظ ارزش پول و سرمایه در برابر تورم و بحران‌های اقتصادی، عمدتا افراد جامعه به سمت فعالیت در بازارهای مالی سوق داده می‌شوند. این گونه فعالیت‌ها در حین رکودی‌تر شدن اوضاع تورمی اقتصاد، رنگ‌وبوی سوداگرانه‌تری پیدا خواهند کرد و عمده سرمایه‌ها در مسیر دارایی‌های بادوامی چون طلا، سکه، مسکن و خودرو قرار خواهند گرفت که از نقدشوندگی نسبتا بالایی نیز برخوردارند. فعالیت در بازارهای نام‌برده، بیشتر از داشتن سواد اقتصادی یا حتی آکادمیک، نیازمند تجربه و پس‌اندازهای بالایی است که با توجه به ۳.۵میلیون بودن خط فقر ماهیانه در اقتصاد ما، تامین آن جز از عهده دهک‌های بالایی جامعه برنخواهد آمد. در کنار بازارهای نام‌برده اما بازار سهام نیز وجود دارد که به‌دلیل امکان فعالیت حتی با سرمایه‌های اندک از اشتراک بیشتری بین دهک‌ها و طبقات متفاوت جامعه برخوردار است.
نقل اینکه تا چه میزان هدایت پس‌اندازهای جامعه به این بازار و کاهش سوداگری در بازارهای موازی می‌تواند برای رشد و تولید در اقتصاد کشور مثمرثمر باشد، زیاد رفته است، اما هجوم بالای سرمایه‌گذاران در بازه‌ای محدود امکان طرح مباحث آموزشی و احتیاطی را گرفت. دهک‌های پایین درآمدی که توانایی خرید مسکن یا عضو شدن در بین سهامداران کارخانه‌های پتروشیمی، دارویی و... را نداشته و از امکان احداث بنگاه‌های اقتصادی ولو کوچک نیز برخوردار نیستند، می‌توانند در بازار سهام به خرید و فروش سهام همان شرکت‌ها و بنگاه‌های مرتبط با بسیاری از حوزه‌ها ازجمله مسکن، پتروشیمی و... اقدام کنند.
اما بزرگ‌ترین چالش موجود برای فعالیت‌های سازنده عمده مردم، برای اقتصاد کشور و بازدهی خودشان در بازار سهام نیازمندی این بازار به تخصص و احاطه بر بسیاری از تحلیل‌های بنیادی و نموداری است. حالا که بسیاری از مردم چه با واسطه سهام عدالت و چه جو حاکم بر اقتصاد کشور پا به عرصه سهام گذاشته‌اند، نیاز است تمایزات مهارتی در این بازار با بازارهایی چون خودرو، طلا و مسکن درک و برای افزایش آن تلاش شود. علت تاکید بر افزایش مهارت در این بازار این بوده که با توجه به وجود اقلیتی با مهارت بسیار بالا و بعضا رانت‌های اطلاعاتی امکان سوءاستفاده از اقشار مختلف سرمایه‌گذاران بالاتر رفته است و از طرفی فعالیت‌های ناآگاهانه و گاهی هیجانی، بسیاری از فعالان را دچار ضررهای سنگینی خواهد کرد.
تازه‌واردهای بورس چگونه بالاترین سود را کسب کنند؟
نظرسنجی‌های بین‌المللی نشان می‌دهند تنها پنج درصد از فعالان واردشده به بازارهای مالی مانند بازار سهام به‌طور بلندمدت در آن خواهند ماند و ۹۵ درصد از آنها به دلایل مختلف در طول سال‌های ابتدایی جدا خواهند شد. یکی از دلایل این اتفاق احتمالا افت‌وخیز سودهای سرمایه‌گذاران در سال‌های متفاوت است که طاقت آنها را برای ماندگاری خود و سرمایه‌هایشان در بازار طاق خواهد کرد، درست مانند سال‌های ۹۲ تا ۹۴ که بازار سهام کشور با رکود ورود افراد و پس‌اندازها روبه‌رو شده بود. به هر ترتیب حالا که بازار سهام با سیل عظیمی از افراد و پس‌اندازهای کم و زیاد آنها روبه‌رو شده، لازم است سرمایه‌های آنها در بلندمدت در بازار حفظ و از خروج‌شان تا حد امکان جلوگیری شود.
یکی از راه‌های کنترل نقدینگی در بازار سهام همین بازدهی مساعد بازار در بلندمدت نسبت به دیگر بازارها خواهد بود که ریل‌گذاری این هدف برعهده دولت و سازمان بورس و بخشی دیگر برعهده سرمایه‌گذاران خواهد بود. به این صورت که باید سرمایه‌گذاران با آگاهی کامل در بازار فعالیت کنند و با خرید و فروش‌های خود سعی در رشد سهام و صنایع ارزنده داشته باشند. فعالان در وهله اول می‌توانند اقدام به دریافت کد کارگزاری کنند و به‌طور مستقیم خود به خرید و فروش سهام شرکت‌ها بپردازند.
در این مرحله مشخص است که ریسک بسیار بالایی مخصوصا در شرایط هیجانی سرمایه‌گذاران را تهدید می‌کند و هر تصمیم هیجانی یا به‌دور از آگاهی می‌تواند ضررهای سنگینی را به آنها متحمل کند. در مرحله دوم یا غیرمستقیم افراد می‌توانند با مراجعه به انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در بازار سهام اقدام به خرید و فروش‌های کم‌ریسک‌تری کنند. درواقع در بلندمدت، هم به سود بازار و هم به سود افراد خواهد بود که فعالانی که وقت یا اطلاعات کافی ندارند اما از پس‌انداز بلااستفاده‌ای برخوردارند با استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری اقدام به سرمایه‌گذاری در مجموعه‌ای از سهام و سایر اوراق بهادار کنند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری ابزاری غیرمستقیم برای سرمایه‌گذاری بوده که در عین بازدهی‌های بعضا بسیار بالاتر از سپرده‌گذاری بانکی از مزایایی چون کاهش ریسک سرمایه‌گذاری‌های مستقیم در بازار سهام، نظارت و شفافیت اطلاعاتی، نقدشوندگی نسبتا بالا، هدایتگری سرمایه‌ها به سمت سرمایه‌گذاری‌های مولد و... برخوردارند. با استفاده از این صندوق‌ها حتی می‌توان پس‌اندازهای بسیار کم را با کنترل ریسک سرمایه‌گذاری کرد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری با جمع‌آوری پول‌ها، بسته به نوع خود اقدام به سرمایه‌گذاری منابع جمع‌آوری‌شده در سهام، سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت می‌کنند.
۲۱ صندوق با بازدهی بالاتر از بازار
گفته شد درحال حاضر ۲۰۳ صندوق سرمایه‌گذاری تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در هفت نوع متفاوت صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت، مختلط، سهامی، بازارگردان، جسورانه، طلا و پروژه مشغول به فعالیت هستند. براساس آمارهای مرکز پردازش اطلاعات مالی سازمان بورس، درحال حاضر خالص ارزش دارایی تمامی این صندوق‌ها ۲۵۶ هزار و ۳۳۸ میلیارد تومان بوده که از این مقدار به‌طور میانگین ۴۱.۷ درصد از دارایی‌ها یعنی حدود ۱۰۷ هزار میلیارد تومان آن نقد بوده و احتمالا در بانک‌ها نگهداری می‌شود.
میزان نقدبودن صندوق‌ها که در ادامه از اهمیت ویژه تحلیل آن بر روند بازار صحبت کردیم، مولفه‌ای است که به‌طور روزانه درحال تغییر بوده، به‌طوری که این مقدار در حدود ۱۰ روز پیش برابر با ۷۰ درصد و ۱۷۴ هزار میلیارد بوده است. ۲۰۳ صندوق فعال در بازار سرمایه ایران به‌طور متوسط در یک‌سال اخیر بازدهی ۱۸۰ درصدی را ثبت کرده‌اند که به‌دلیل رشد بازار در سال اخیر، بازدهی قابل‌توجه و قابل‌قبولی محسوب می‌شود.
شاخص کل (هم‌وزن) که وزن یکسانی را برای انواع و اقسام سهامی کوچک و بزرگ درنظر می‌گیرد، در یک‌سال اخیر رشد ۵۳۱ درصدی و شاخص کل رشد ۳۸۵ درصدی داشته است. همچنین این شاخص‌ها در یک‌ماهه اخیر که روند بازار اصلاحی بوده، با بازدهی ۸.۶ و ۸.۷ درصدی همراه بوده که در این میان صندوق‌های سرمایه‌گذاری از بازدهی ۴.۵ درصدی برخوردار بوده‌اند.
هرچند آمار و ارقام بالابودن بازدهی شاخص کل یا هم‌وزن نشان‌دهنده این موضوع است که عمده افراد در یک‌سال اخیر سودهای مثبتی را کسب کرده‌اند اما با مقایسه بازده‌ها در بازه‌های زمانی متفاوت می‌توان تشخیص داد که سودآوری و بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری از ثبات بالاتری برخوردار بوده است. همان‌طور که گفته شد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در هفت نوع متفاوت مشغول به فعالیت هستند که به‌صورت تفکیکی نیز صندوق‌های درآمد ثابت با ۸۰، صندوق‌های مختلط با ۲۰ و صندوق‌های سهامی با ۶۵ صندوق بیشترین تراکم را داشته و درکنار اینها، صندوق‌های بازارگردان با ۳۲، صندوق‌های جسورانه با دو و صندوق‌های طلا و پروژه نیز به ترتیب با چهار و یک صندوق در حال فعالیت هستند.
برای جذابیت این صندوق‌ها کافی است بدانید که در این لیست ۲۰۳ تایی، ۲۱ صندوق بازدهی بالاتری از شاخص کل که ۳۸۵ درصد است، داشته‌اند. به‌عنوان مثال صندوق ارزش کاوان‌آینده که در لیست صندوق‌های سرمایه‌گذاری بوده در یک‌سال اخیر از بازدهی ۶۱۰ درصدی برخوردار بوده و صندوق مشترک نواندیشان نیز که از لیست صندوق‌های مختلط است بازدهی ۲۶۳ درصدی را تجربه کرده است.
بازدهی ۲۷۳ درصدی سهامی‌ها در یک‌سال اخیر
به‌دلیل اینکه بخش اصلی سبد صندوق‌های سهامی را سهام تشکیل می‌دهد نام آنها را صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی گذاشته و فعالیت در چنین صندوق‌هایی به‌معنای پذیرش ریسک و درعین حال انتظار سود بیشتر نسبت به دارایی‌های سرمایه‌گذاری بدون ریسک مانند اوراق بدهی و سپرده بانکی است. البته مدیریت صندوق با کمک ابزارهای مشتقه مالی و دانش حرفه‌ای ریسک صندوق را کاهش می‌دهد؛ ولی به‌علت ماهیت ریسکی بودن سهام، نمی‌تواند ریسک صندوق را صفر کند.
این صندوق‌ها در طول زمان و به‌طور میانگین ۸۰ درصد از دارایی‌های خود را تبدیل به سهام کرده و ۲۰ درصد باقی‌مانده را در سپرده و اوراق بانکی نگه می‌دارند. افرادی که درعین نداشتن تخصص یا وقت کافی جهت فعالیت در بازار سهام، از ریسک‌پذیری نسبتا بالایی برخودار هستند و در بلندمدت به‌دنبال کسب بازدهی بالاتر از بازدهی بازار هستند، صندوق‌های سهامی بهترین پیشنهاد برای آنها خواهد بود. این صندوق‌ها سبدهای سهامی خود را درقالب واحد ارائه می‌دهند به این صورت که هرکس می‌تواند به‌عنوان مثال ۵۰ واحد از صندوق سرمایه‌گذاری سهامی A را خریداری کند و از بالا رفتن قیمت هر واحد، سود کسب کند.
۶۵ صندوق سهامی در بازار سرمایه کشور فعال بوده که برخلاف دیگر صندوق‌ها تقسیم سود دوره‌ای نیز در اساسنامه آنها وجود ندارد. این صندوق‌ها همبستگی بسیار زیادی به روند شاخص داشته، به‌طوری که حتی سهام تشکیل‌دهنده واحدهای خود را براساس جایگاه آنها در بازار انتخاب می‌کنند. هرچند به‌دلیل تاخیر ۲۴ ساعتی در خرید یا فروش واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها از درجه نقدشوندگی کمتری نسبت به خرید مستقیم سهام برخوردارند، اما آمار نشان می‌دهد این صندوق‌ها با ثبت بازدهی ۲۹۳ درصدی در یک‌سال اخیر تنها در حدود ۹۰ درصد از بازدهی بازار عقب‌تر بوده‌اند.
در لیست ۶۵تایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی؛ صندوق ارزش کاوان‌آینده، مشترک نقش جهان، مشترک بورسیران، سهام بزرگ کاردان و سهام کیان به ترتیب با بازدهی‌های ۶۱۰، ۴۸۳، ۴۷۰، ۴۶۴ و ۴۵۸ درصد، بیشترین بازدهی را داشته و درمقابل صندوق قابل معامله امین تدبیرگران فردا با بازدهی ۲۲۰ درصد کمترین بازده را داشته است. بازدهی سالانه دو صندوق قابل معامله بذر امیدآفرین و اعتبار سهام ایرانیان سودمند مدبران نیز ثبت نشده است. از طرف دیگر بین این صندوق‌ها ۱۶ صندوق بازدهی بالاتر از شاخص کل یعنی ۳۸۵ درصد را کسب کرده‌اند و مابقی صندوق‌ها نیز به‌جز یک مورد بازدهی‌هایی بین ۲۲۰ تا ۳۸۵ درصد داشته‌اند. هم‌اکنون ارزش کل دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری در حدود ۳۰ هزار میلیارد بوده که در حدود ۶ هزار میلیارد آن درحال حاضر نقد بوده و باقی سهام است. حدود پنج‌هزار و ۸۰۰ میلیارد از مبالغ نقد دراختیار صندوق‌ها برای حفظ ریسک‌های موردنظر خود به‌صورت سپرده‌های بانکی نگهداری می‌شود.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط کم‌ریسک و سودده
در بین هفت صندوقی که در مطالب قبلی از آنها نام برده شد، صندوق‌های مختلط ازجمله صندوق‌های کم‌ریسک و البته سودده هستند. این صندوق‌ها، نوعی صندوق سرمایه‌گذاری مشترکند که نسبت تقریبا مساوی از دارایی را در سهام و اوراق با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند. ریسک این صندوق‌ها نسبت به صندوق‌های سهامی کمتر است و در عین حال اغلب ریسک و بازده بالاتری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت دارند. درواقع می‌توان صندوق‌های مختلط را حد میانی صندوق‌های سهامی و صندوق‌های با درآمد ثابت به‌لحاظ ریسک و بازده احتمالی مورد انتظار دانست.
صندوق‌های مختلط عموما بین حداقل ۴۰ و حداکثر ۶۰ درصد منابع خود را به‌صورت اوراق با درآمد ثابت و سپرده‌های بانکی نگهداری می‌کنند و مجازند الباقی وجوه را تا سقف ۶۰ درصد در ترکیبی از سهام و حق تقدم سهام سرمایه‌گذاری کنند. ۲۰صندوق سرمایه‌گذاری مختلط در بازار سرمایه از حدود ۱۱ سال پیش شروع به‌کار کرده‌اند که براساس داده‌های منتشرشده به‌طور میانگین دارای بازدهی ۱۷۹ درصدی در یک‌سال اخیر بوده‌اند.
در میان این ۲۰ صندوق، مشترک نواندیشان با بازدهی ۲۶۳درصدی بالاترین بازدهی را در میان صندوق‌های مختلط داشته و بعد از آن صندوق‌های یکم نیکوکاری آگاه، نیکوکاری ماندگار پاسارگاد و توسعه پست بانک به ترتیب با ۲۳۰، ۲۰۵ و ۲۰۳ بازدهی در رتبه‌های بعدی قرار داشتند. در مقابل صندوق گنجینه مهر با ۱۵۴ درصد و صندوق سپهر آتی با ۱۵۳ درصد کمترین بازدهی‌ها را در بین ۲۰ صندوق مختلط داشته‌اند.
همان‌طور که مشخص است این صندوق‌ها دارای ریسک پایین‌تر و به‌مراتب بازدهی کمتری از صندوق‌های سهامی بوده، اما با وجود ۱۷۹درصد بازدهی سالانه در وضعیت بسیار مناسب‌تری نسبت به سودهای بانکی قرار دارند. بازدهی ۱۷۹درصدی در یک‌سال اخیر در مقایسه با نرخ سودهای نهایتا ۱۵درصدی بانک‌ها برای سپرده‌های بلندمدت، ارجحیت این صندوق‌ها را نسبت به بانک‌ها برای کسانی نشان می‌دهد که سرمایه کم و تجربه ناکافی جهت فعالیت در بازارهای مختلف دارند.
درحال‌حاضر ارزش دارایی‌های صندوق‌های مختلط دوهزار و ۷۷۷ میلیارد تومان است که از این میزان ۳۶درصد آن یعنی چیزی حدود هزار میلیارد تومان به‌صورت نقد در بانک‌ها نگهداری می‌شود. بیشتر صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط هم مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام، پرداخت سود نقدی به‌صورت دوره‌ای ندارند و سود ناشی از عملکرد صندوق به‌صورت افزایش بهای واحدهای صندوق دیده می‌شود.
۲۱۲ هزار میلیارد تومان دارایی صندوق‌های درآمد ثابت
صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت یکی دیگر از انواع هفتگانه صندوق‌هاست که با حداقل ریسک، بازدهی مناسبی را نصیب سرمایه‌گذاران می‌کند و اشخاصی که در صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند افراد ریسک‌گریزی هستند که می‌خواهند سود قابل‌قبولی هم به‌دست بیاورند. در صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت به‌دلیل اینکه ریسک حداقل است، ۷۰ تا ۹۰ درصد از دارایی‌های صندوق را در گواهی سپرده بانکی، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند و درنهایت با توجه به صلاحدید مدیر صندوق، باقی‌مانده دارایی صندوق در بازار سرمایه که پرریسک است، سرمایه‌گذاری خواهد شد. این صندوق‌ها که مانند صندوق‌های سهامی و مختلط با انتشار واحدهای سرمایه‌گذاری (Unit) اقدام به جمع‌آوری پول‌های افراد حقیقی و حقوقی می‌کنند، به‌طور معمول حداقل سود را نیز تضمین می‌کنند.
این نوع سرمایه‌گذاری در مقایسه با سرمایه‌گذاری‌های موازی خود مانند سپرده‌گذاری در بانک، ایده‌آل‌تر محسوب می‌شود و عموما بازدهی بالاتری را نصیب سرمایه‌گذاران خود خواهد کرد. به‌عنوان نمونه صندوق مشترک صنعت و معدن پربازده‌ترین صندوق درمیان درآمد ثابت‌ها بوده که بازدهی سالانه ۷۲درصدی را ثبت کرده است. این صندوق همچنین از آغاز فعالیت ۱۱ساله خود، بازدهی ۳۸۰ درصدی را رقم زده است.
مقایسه بازدهی ۷۰ درصدی صندوق سرمایه‌گذاری مشترک صنعت و معدن با بازدهی ۱۵ تا ۱۸ درصدی نرخ سودی که سپرده‌گذاران از بانک‌ها دریافت می‌کنند، قابل قیاس نبودن بازدهی این دو نوع سرمایه‌گذاری را به‌خوبی نشان می‌دهد. درحال‌حاضر ۸۰صندوق سرمایه‌گذاری درآمد ثابت در کشور فعالند که به‌لحاظ تعداد در مقایسه با دیگر صندوق‌ها در رتبه اول قرار دارند. این صندوق‌ها همچنین با اختلاف بسیار نسبت به دو صندوق گفته‌شده در حدود ۲۱۲ هزار میلیارد تومان ارزش دارایی را به‌نام خود ثبت کرده‌اند که ۸۰ درصد یعنی تقریبا ۱۷۰ هزار میلیارد تومان آن نقد است و به‌طور متنوعی از اوراق مشارکت، سپرده بانکی و وجه نقد نگهداری می‌شود. حجم بالای دارایی‌های صندوق‌های درآمد ثابت نشان می‌دهد بخش اعظمی از فعالان بازار به ریسک‌های کمتر و در عوض بازدهی تضمینی‌تری علاقه‌مندند.
از طرف دیگر اگر نرخ سود بانکی را ۲۰ درصد در سال در نظر بگیریم، ۶۷ صندوق از ۸۰ صندوق درآمد ثابت، بازدهی بالاتر از نرخ سود بانکی را داشته‌اند. این درحالی است که ۱۲ صندوق نیز سود دو تا سه برابری را نسبت به بانک‌ها به سرمایه‌گذاران خود پرداخت کرده‌اند. در یک‌سال منتهی به ۲۰ خرداد ۹۹ سه صندوق صنعت و معدن، مشترک اندیشه فردا و نیکوکاری دانشگاه الزهرا(س) با بازدهی‌های ۷۲، ۷۰ و ۶۹ درصد بیشترین بازدهی را در بین صندوق‌های درآمد ثابت داشته‌اند و در طرف دیگر نیز دو صندوق امید انصار و مشترک بانک مسکن به ترتیب با ۱۹ و ۲ درصد، پایین‌ترین بازدهی‌های سالیانه را کسب کرده‌اند. لازم به‌ذکر است نقدشوندگی این صندوق‌ها در مقابل بانک‌ها دارای تاخیر ۲۴ تا ۴۸ ساعته است.
صندوق‌های بازارگردان کمی متفاوت‌تر از دیگر صندوق‌ها
مارکت میکر (Market Maker) معادل «بازارساز» بوده که این اصطلاح در بورس تهران با نام «بازارگردان» نامیده می‌شود. بازارسازها یا بازارگردان‌ها، عمدتا شرکت‌های حقوقی هستند که با هدف کسب سود و جلوگیری از نوسانات قیمت دارایی‌ها اقدام به خریدوفروش و کنترل دارایی‌ها می‌کنند. در بازار سرمایه ایران صندوق‌های سرمایه‌گذاری بازارگردانی تشکیل شده که دارای چنین ماهیت عملکردی بوده اما به‌دلیل دارایی محدود ۹ هزار میلیارد تومانی‌ای که دارند، گستره عملیاتی بالایی ندارد.
این صندوق‌ها درواقع برای دورکردن بازار سرمایه از نوسانات شدید به وجود آمده تا سهام را متعادل نگه داشته و مانع از ایجاد صف خریدوفروش شوند و درعین حال ارزش سهام را به ارزش ذاتی آن نزدیک کنند. بنابراین با فعالیت گسترده چنین صندوق‌هایی، صف‌های خریدوفروش بی‌مورد از بین رفته و معاملات روان‌تر خواهد شد که در نتیجه آن، قدرت نقدشوندگی سهام بالا می‌رود و از دستکاری قیمت سهام توسط برخی سودجویان بازار جلوگیری می‌شود. این صندوق‌ها اصولا توسط خانواده‌ای از سهام که مرتبط به‌هم هستند ایجاد و توسط خود آنها اداره می‌شوند. به‌عنوان مثال گروه سهام شرکت‌های زیرنظر بانک ملی، صندوقی بازارگردانی ایجاد می‌کند تا با بازارگردانی سهام این شرکت‌ها، ارزش سهام آنها را حفظ کند و همچنین سودجویان نتوانند در تغییر ارزش ذاتی سهام دخالت داشته باشند.
مشتریان این صندوق‌ها فقط شرکت‌های حقوقی بوده که با هدف به حداقل رساندن سهام خود وارد این صندوق‌ها می‌شوند. این صندوق‌ها به‌طور غیرمستقیم مزایایی چون حفظ ارزش ذاتی بازار، کنترل نوسانات و... خواهند داشت. طی هفت‌سال اخیر، ۳۳ صندوق سرمایه‌گذاری بازارگردان در کشور فعال شده که عمده آنها صندوق‌های تشکیل‌شده ازسوی بانک‌ها و هلدینگ‌های آنها هستند. صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی گروه دی، گروه گردشگری ایرانیان و پست‌بانک ایران سه صندوق بازارگردان با بازدهی‌های بسیار بالاتر از شاخص کل بوده که به ترتیب ۷۳۵، ۴۶۰ و ۴۰۶ درصد بازدهی را درکنار اهداف کنترل‌گر خود کسب کرده‌اند.
هرچند صندوق‌های بازارگردانی در بلندمدت کمک شایانی برای دوری از نوسانات شدید در بازار سرمایه خواهند بود اما توجه به این صندوق‌ها در بازار سرمایه ایران بسیار محدود بوده به‌طوری که تنها ۳۳ صندوق با دارایی ۹ هزار میلیارد تومانی در حال فعالیت هستند که از این میزان نیز در ۲۰ خرداد سال جاری ۹ هزار میلیارد تومان آن نقد بوده است. به‌وضوح مشخص است زمانی که ارزش معاملات روزانه بازار چهارهزار میلیارد تومان بوده، حتی سرمایه کل صندوق‌های بازارگردان توانایی کنترل نوسانات بخش بسیار کوچکی از بازار را نخواهد داشت. بنابراین با پیشرفت‌های بازار سرمایه و بالا رفتن ارزش و حجم معاملات در مدت اخیر ضروری است که توجه بیشتری به افزایش کمی‌وکیفی این نوع صندوق‌ها ازسوی سازمان بورس، دولت و همچنین بنگاه‌ها وجود داشته باشد.
صندوق‌های جسورانه و پروژه کم‌رمق‌ترین در ایران
صندوق جسورانه (Venture Capital Fund) نوعی صندوق سرمایه‌گذاری مشترک (تامین مالی) است که پول را از سرمایه‌گذارانی که قصد مشارکت دارند، گردآوری کرده و مبالغ موردنظر را در کسب‌وکارهای نوپای کوچک و متوسط (استارتاپ‌ها) که پتانسیل رشد بالایی دارند، سرمایه‌گذاری می‌کند. همان‌طور که از نام این صندوق‌ها مشخص است، ریسک بالایی سرمایه‌گذاران را در این نوع سرمایه‌گذاری تهدید می‌کند. این صندوق‌ها عمدتا ۵۰ تا ۶۰ درصد دارایی‌های خود را روی سهام پروژه‌های نوپا سرمایه‌گذاری می‌کنند و مابقی در اوراق با درآمد ثابت یا به‌صورت سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری می‌شود.
درحال حاضر تنها دو صندوق جسورانه لوتوس و آرمان‌آتی در کشور فعال بوده که عملکرد مناسبی را هم ثبت نکرده‌اند. این دو صندوق از آغاز فعالیت سه‌ساله خود بازدهی‌های منفی ۷۲ و ۵۸ درصدی را ثبت کرده‌اند. از طرفی کل دارایی دراختیار آنها رقم ۴۷ میلیارد تومان را نشان می‌دهد. بنابراین واضح است که طی چند سال اخیر توجه شایانی به پیشرفت و توسعه این صندوق‌ها نشده.
واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های جسورانه به‌دلیل ریسک بالا تنها توسط نهادهای مالی و افراد ثروتمند تهیه می‌شوند درحالی که برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های تامین مالی توسط حقیقی‌ها و افراد معمولی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه فراهم شده است. در صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه‌ای معمولا چیزی بیشتر از ۹۰ درصد سرمایه روی پروژه موردنظر سرمایه‌گذاری می‌شود. درحال حاضر تنها صندوق پروژه‌ای فعال در ایران صندوق سرمایه‌گذاری آرمان پرند مپنا است این صندوق از نوع قابل معامله در بورس انرژی است. این صندوق دارایی‌ای در حدود هزار میلیارد تومان دراختیار دارد که صددرصد آن را در پروژه‌ها سرمایه‌گذاری کرده و درحال حاضر پول نقدی دراختیار ندارد.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا با بازدهی ۶۰ درصدی
مردم برای حفظ ارزش پول خود دربرابر تورم، علاقه زیادی به سرمایه‌گذاری در بازار طلا و سکه دارند، اما خریدوفروش در این بازارها به این راحتیها نیست و کسانی که وارد این نوع سرمایه‌گذاری‌ها می‌شوند باید ریسک‌هایی چون تقلبی‌بودن، گران‌خریدن و... را هم بپذیرند.
در سال‌های اخیر اما با ورود صندوق‌های سرمایه‌گذاری با پشتوانه طلا علاقه‌مندان به این بازار می‌توانند به‌جای خرید طلا و سکه به‌صورت فیزیکی از این صندوق‌ها برای سرمایه‌گذاری استفاده کنند که ریسک‌های به‌مراتب کمتری دارند. هر فرد حقیقی یا حقوقی می‌تواند مانند سایر سهام به خریدوفروش اوراق این نوع صندوق‌ها بپردازد. درحال حاضر در بازار بورس اوراق بهادار ایران فقط چهار صندوق مبتنی‌بر طلا فعال هستند که شامل سکه طلای زرافشان (با نماد زر)، طلای لوتوس (طلا)، طلای کیان (گوهر) و صندوق سرمایه‌گذاری طلای مفید (عیار) هستند.
این صندوق‌ها اگرچه دارای نقدشوندگی نسبتا پایینی هستند اما سرمایه‌گذاری در آنها ریسک سرمایه‌گذاری مستقیم در طلا و سکه را پوشش می‌دهد. صندوق سرمایه‌گذاری طلای لوتوس و طلای کیان با بازدهی ۶۰ درصدی در یک‌سال اخیر، بالاتر از دو صندوق دیگر بوده‌اند.
